Young StoryConnect-blogger Wytske de Vries over hoe waardevol narratieve interviews zijn.
Als (organisatie)antropoloog ondersteun ik Story Connect in onderzoek en ben ik werkzaam als facilitator. Mijn activiteiten zijn onder andere het begeleiden van verteltafels, workshops, narratief onderzoek ontwerpen en uitvoeren en creatieve beeldvorming. Met onze verschillende methodes leren wij sociaal maatschappelijk betrokken organisaties te verbeteren en anders te kijken naar verandering. Ik ben gespecialiseerd in het benaderen van maatschappelijke vraagstukken op een intersectionele manier waarbij ik gelijkwaardigheid nastreef.
In deze blogs probeer ik vanuit verschillende invalshoeken te kijken naar het werk binnen StoryConnect vanuit mijn beleving als junior. Ik blik hierin terug op de ervaringen met verschillende onderzoeksmethoden, werkvormen en mijn eigen ontwikkeling. Gaandeweg zul je mij ongetwijfeld aardig leren kennen. Ik neem jullie graag mee in de ervaringen van de eerste maanden.
Van dansen tot StoryConnect
Een van mijn grote passies is dansen. Dit doe ik het allerliefst met anderen samen. Op de dansvloer delen mensen namelijk beweging. Je hoeft niet alles in woorden aan elkaar uit te leggen; je leert het echt door te doen. Zelfs de normen en waarden leer je door te doen. Ik heb het nu niet over een dansles in de dansschool, maar de vrije dansavonden waar mensen salsa of andere dansen met elkaar delen. Vaak sta ik daar gefascineerd naar te kijken. Het is namelijk zichtbaar hoe iemand beweegt en vaak lijk je eruit af te kunnen lezen hoeveel energie daarin zit, wat de dynamiek is… of mensen het leuk hebben. Best wel veel dus. Maar wat ik er niet altijd aan af kan lezen is waaróm mensen komen dansen.
Iets meer dan twee jaar geleden besloot ik er zelfs een hele masterstudie aan te wijden: Sociale culturele ontwikkelingsantropologie aan de VU, waar ik me specialiseerde in diversiteit, mobiliteit en gelijkwaardigheid. Tijdens mijn onderzoek zocht ik naar de beweegredenen van mensen om dans met elkaar te delen, wat het voor hen betekent en hoe het identiteitsvorming beïnvloedt. Met twee voeten en al het gevoel op de dansvloer liet ik me maandenlang meevaren op de muziek. Ik leefde zo veel mogelijk met de dansers mee en keek met hen samen naar wat er op de dansvloer allemaal gebeurt. Ik schreef daar vervolgens etnografische stukken over. Ter verheldering voor wie niet bekend is met deze term: etnografie is een manier van kwalitatief onderzoek waarbij een onderzoeker zich onderdompelt in een gemeenschap of organisatie om gedragingen en interacties van dichtbij te kunnen observeren. Over de ervaringen in het veld schrijft een onderzoeker vervolgens verslagen of documenteert op een andere manier.
Onderdompelen als onderzoeksmethode
Dat onderdompelen en onderdeel uitmaken is een behulpzame methode in mijn werk bij StoryConnect gebleken…
Al na een aantal weken observeren en actief meedoen werd ik mij er bewust van dat ieders stappen anders zijn, ook al dans je ogenschijnlijk dezelfde dans. Ik besloot er vragen over te stellen en al snel waren daar lijvige beschrijvingen van familieverleden, persoonlijke analyses van gevoel, geloof en nog veel meer. Het duurde niet lang of haast alle aanwezigen waren actief betrokken bij mijn studie naar hun eigen en elkaars danspassen. Het was niet ongewoon dat er een danser naast mij kwam zitten en ook wat in mijn notitieboekje wilde zetten. Wat doen we samen en wat delen we? Waarin verschillen we? Wat is mijn verhaal en waarom doet de ander zo? Je kunt er niet aan ontkomen dat ook al dans je dezelfde dans, het daadwerkelijk erg van elkaar verschilt wat je danst en hoe je het beleeft.
Van deze manier van onderzoeken ging mijn hart sneller kloppen en zo ervaarde ik een paar van de leukste maar ook meest intensieve maanden van mijn leven. Omdat het onderzoeken en de nieuwsgierigheid naar het hoe, wat en waarom van anderen mij zo in zijn greep hield, besloot ik op zoek te gaan naar werk dat daarbij aansluit. Zo kwam halverwege mijn thesisperiode StoryConnect op mijn pad. Ik sprak met Marco en leerde over de methode van PNI (Participative Narrative Inquiry).
Het ophalen van een verhaal
Een van de zaken waarmee ik me als young-SCer bezighoud in het werk bij StoryConnect is het houden van narratieve interviews. Een narratief interview, of verhalend interview, is een vorm van open interviewen. Deze manier van interviewen is nuttig om het eigen verhaal van de respondent vast te leggen. Vaak gaat het hier om hun eigen ervaringen ofwel ‘lived experience’. Tijdens zo’n interview bestaat de ruimte om verdiepende vragen te stellen en op die manier een persoonlijk gesprek en betere antwoorden te krijgen. Het voordeel hiervan is dus dat de informatie die je krijgt niet oppervlakkig is, maar juist meer inzicht geeft in wat er speelt in de leefwereld van een deelnemer en niet een gewenst of afgeraffeld antwoord is.
Een van mijn favoriete vormen van een open interview zijn ‘oral-histories’ waarbij mensen vertellen en reflecteren op hun eigen verhaal en door welke bril zij naar de wereld kijken en deze beleven. Op de dansvloer was dit makkelijk. Zeker omdat je al gezellig met elkaar in beweging bent, is een praatje zo aangeknoopt en zijn deelnemers makkelijk binnen te halen.
Interviewen voor StoryConnect: inzichten na een eerste opdracht
Voor het interviewen voor StoryConnect verliep alles net wat anders.
Ik vond het dan ook spannend toen ik voor een van mijn eerste opdrachten werd gevraagd om mensen telefonisch te interviewen. Het waren interviews voor een organisatie die zich bezighoudt met thuiszorg en buurthuizen. Ik kende er nog niemand. Zo goed als ik kon, zocht ik vooraf dingen op over de organisaties waarvoor de mensen die ik ging interviewen werkten. Het leek me minder spannend om mensen te interviewen over hun werk en wat ze daar beleven. Veel spannender vond ik het om cliënten te interviewen die de hulp ontvangen. Bij de eerste paar interviews voelde het alsof ik de dagelijkse orde zou verstoren wanneer ik iemand ‘zomaar’ opbel om wat vragen te stellen en ze daarna weer achterlaat. Ik bleek het bij het verkeerde eind te hebben.
Moeiteloos veel persoonlijke verhalen boven tafel
Al bij het eerste gesprek met een zorgmanager kwam er een aangrijpend en persoonlijk verhaal op tafel. Een vriendelijke mevrouw nam de telefoon op. De toon, de manier waarop we met elkaar aan de praat raakten: het leek net alsof we gezellig samen een kopje koffie gingen drinken. Na haar de uitlokkende vraag te stellen kwam er een verhaal op tafel. Ze zat met haar handen in het haar en kon het niet goed onder woorden brengen: ze had niet genoeg tijd om iedereen te begeleiden op een juiste manier en had veel zorgen over haar collega’s, ze klonk hierin duidelijk geëmotioneerd. Ze zou graag zien dat het anders gaat en ze met meer plezier naar haar werk kan gaan. Ik hoorde hoe graag ze zou willen dat alles anders liep en ook hoe blij ze was dat ze haar verhaal kon delen. Én dat de intentie er was bij de organisatie om ervan te leren.
Het gesprek vervolgde met de vraag: ‘Welke ervaring staat je nog steeds bij aan de hand van iets wat je hebt geleerd tijdens de training?’ Een van de ervaringen die zij als aangrijpend had ervaren ging over een gesprek met een personeelslid in de thuiszorg. Die mevrouw meldde zich om de haverklap ziek. Dit had al eerder gezorgd voor een conflict met een voorgaande manager. De nieuwe manager (met wie ik in gesprek was) had geleerd dat zij met een open blik en goed luisteren kan leren waar er verbeterd kan worden. Tijdens een gesprek met de hulpverlener kwam de manager erachter dat de hulpverlener zelf inmiddels op leeftijd en slecht ter been was. Het huis waar zij zorg voor droeg was zo groot dat ze het niet vol hield daar schoon te maken. De makkelijke oplossing was haar in te delen bij kleinere huizen. Opgelost!
“Bedankt voor het interview!”
Tijdens het vertellen vielen er voor de manager opnieuw zaken op hun plaats en werd ze steeds enthousiaster. Een half uur lang luisterde ik naar wat ze te vertellen had. Verdiepende vragen bleken niet meer nodig, er kwam veel los. De tijd was om en enthousiast bedankte ze mij hartelijk voor het interview. “Nog een fijne en zonnige dag toegewenst he! Nogmaals bedankt voor het interview en tot ziens!” Ze bedankte míj voor het interview? Op dat moment leerde ik wat nieuws: een interview betekent ook voor (zorg)personeel iets. Zorg tussen haakjes want ook tijdens andere interviews voor andere doelgroepen herhaalden zich soortgelijke scenario’s.
Van interview tot verandering
Aanvankelijk kunnen de interviews dienen als inspiratie voor verteltafels, of bieden ze ‘laaghangend fruit’ waarmee mensen gelijk aan de slag kunnen met experimenten. Maar ook zit er een boodschap in voor bredere en meer inclusieve, duurzame verandering. Naarmate ik meer interviews hield, leerde ik dat de mensen die ik opbel vaak blij zijn dat ze gehoord worden. Ze kunnen hun verhaal kwijt, iets wat in veel gevallen in hun beleving nog nooit eerder is gebeurd. Dit komt doordat de organisatie met onze methode een andere manier van luisteren uitprobeert en leren uitprobeert. Wat mij opvalt tijdens de interviews is dat een interview vaak bij de geïnterviewde zelf ook aha-momenten oplevert. Ze weten zich veel beter te verwoorden terwijl ze hardop nadenken en helpende vragen krijgen.
Wat verder duidelijk is geworden, is dat bij zowel hulpverleners, hulpgevers of organisatoren, échte en menselijke verhalen gaan over de rauwe kanten van het leven… Hoewel aangrijpend worden ze vaak overheerst door een positieve noot van hoop en dankbaarheid naar anderen die vanuit hun hart voor elkaar wat willen betekenen. Dát is de reden dat ze de telefoon opnemen.